Een boek opmaken is als de slingers ophangen

Lettertypes, papiersoorten en indeling … genoeg om over na te denken.

Eindelijk kan ik beginnen met de vormgeving van mijn boek. Het is een feestelijk moment waar ik lang naar uitgekeken heb. Dit wordt het eerste deel van de driedelige serie publicaties over mijn onderzoek. Al twee jaar werk ik aan ‘de loopgraven’, een eufemistische term voor een in werkelijkheid zeer rijkgeschakeerd onderwerp. Na het onderzoek en het schrijfwerk volgt nu de opmaak. Oude tijden herleven, mag ik wel zeggen, want dit heb ik eerder gedaan. Jarenlang heb ik gewerkt als redacteur en vormgever van studiemateriaal.

Een boek opmaken is als het inrichten en versieren van een kamer. Zo mag ik nadenken over verschillende lettertypes voor titels, subkopjes en (kader)teksten. In de afgelopen 30 jaar is er wel wat veranderd. Anno 2023 is een combinatie van schreefletters en schreefloze letters heel normaal. Daarom heb ik eerst een document gemaakt met proefjes en combinaties, vergelijkbaar met een stalenkaart voor houtsoorten of behang.

Verder moet een lettertype goed leesbaar zijn, ook voor een wat ouder publiek. Elk detail speelt een rol: de verzadiging, de hoekigheid of juist de rondingen, evenals de minuscule witruimtes tussen de individuele letters in. En cursief moet een langere tekst nog steeds leesbaar blijven. Voor de broodtekst heb ik Century Schoolbook gekozen. Dat is een toepasselijk lettertype, omdat het tijdens de Tweede Wereldoorlog al bestond.

Bij de vormgeving is het sowieso leuk om subtiel te spelen met symboliek. Ik laat de kleurencombinatie van een uniform onopvallend terugkomen in het boek. Goud, bruin en rood.

Een deel van mijn opmaakkennis is diep weggezakt, maar dat is geen enkel probleem. Alles staat op internet. Zojuist bekeek ik een YouTube-tutorial waarin wordt uitgelegd hoe je de paginanummering in een Word-document pas toont vanaf bladzijde 5. Ging er gelijk weer een luikje open in mijn geheugen.

Nog even, dan verschijnt er een prachtresultaat in boekvorm.

De noodzaak en luxe van rebellie

Waarom wordt iemand een rebel of dwarsdenker en hoe wenselijk is dat voor de persoon zelf? De Boekenweek staat dit jaar in het teken van rebelse schrijvers. Zij hebben het lef om taboes te doorbreken en tegen de stroom in te gaan. Dat gaat verder dan woorden alleen. Ze leven naar de keuzes die ze maken. Hierdoor staat er voor hen persoonlijk iets op het spel. Voor rebellie hoef je overigens niet meteen de barricades op te gaan. Je kan het ook bescheiden aanpakken.

Rebels word je uit noodzaak, omdat je niet anders kan. Omdat je trouw moet blijven aan jezelf en aan je overtuigingen. Vermoedelijk zegt geen enkele rebel: ‘Kom, laten we vandaag eens rebel worden.’ Er kan een acute aanleiding zijn. Vaker gaat er een geleidelijk proces aan vooraf van bewustwording, groeiend ongemak en/of verontwaardiging. Rebellie draait om de essentiële zaken waar je pal voor staat. Zoals zeggenschap over je eigen leven, maar ook de leefbaarheid van onze planeet.

Rebelsheid ontstaat binnen relaties, en breder zodra je afwijkt van algemeen heersende opvattingen. Machthebbers rebelleren zelden in eigen land, want daar bepalen zij zelf de regels. Dan heet het visie en beleid.

Vanwege de consequenties is het bepaald lastig om rebel te zijn. In het gunstigste geval vervreemd je van enkele mensen om je heen. In het ergste geval bekoop je het met de dood en breng je je familie in gevaar. Binnen een dictatuur zou ik niet gauw de held gaan uithangen. Daarmee vergeleken lijkt rebellie in ons land op kinderspel.

Lijkt. Want steeds wanneer ik denk dat hier onderhand alles mogelijk is, blijkt dat toch anders te liggen. Zelfs onschuldig ogende keuzes en situaties zijn zonder meer confronterend voor sommige mensen om mij heen.

Zeg het volgende maar eens hardop:

  • ‘Eerlijk gezegd wandel ik hier in de natuur liever een poosje in stilte. Ja, ook al is dit een groepswandeling. We kunnen straks bij de horeca wel verder praten.’
  • [Impliciet.] ‘Ik wil uitsluitend parttime werken. Maximaal anderhalve dag per week. Ik leef super low-budget en heb voorlopig voldoende.’
  • [Expliciet.] ‘Heb je eenmaal een basis opgebouwd, zoals jij hebt gedaan, dan heb je heel weinig nodig om aangenaam te kunnen leven. Dus waarom werk je nog zo veel als je dat zo zat bent?’
  • ‘Ik vind dat Nederland veel te vol is met mensen en bedrijven, en wil dat we een flinke rem zetten op de bevolkingsgroei en de alles bepalende economie.’ [Oh yes, bepaalde mensen kunnen mijn bloed wel drinken.]
  • [Na een projectoverleg met carrière makende topverdieners in Den Haag, waar ik als zzp-er tijdelijk bij betrokken was:] ‘Nee, voor vanmiddag heb ik geen andere afspraak staan. Maar ik zie dat het zonnetje lekker schijnt. Daarom ga ik nu mooi even naar Scheveningen toe voor een strandwandeling.’

Terug naar de filosofie achter rebellie. Onlangs sprak ik een familielid over typerende ervaringen. We kwamen tot de conclusie dat andere mensen ons vaak harder nodig hebben dan wij hen. Rebellie is een noodzaak … en een luxe.